Zainteresowania akwarystów rozwinęły się w kilku kierunkach, z których jednym jest praca nad tworzeniem nowych odmian w oparciu o prawa genetyki.
Bodajże najwięcej odmian barwnych wyhodowano z gatunku Xiphophorus maculatus (Günther 1866). Oczywiście mowa tu o popularnym zmienniaku plamistym. Ryby te przywieziono do Europy w 1907 r. Początkowo znane były pod nazwą Platypoecilus maculatus, platys (gr.) - szeroki, poekilia (gr.) - barwny, matula (łat.) - plama, kropka.
Po rewizji systematycznej w 1963 r. dokonanej przez ichtiologów amerykańskich Rosena i Bailey'a, otrzymały nazwę
Xiphophorus maculatus. Zmienniaki plamiste żyją na terenie Ameryki Środkowej w wodach południowego Meksyku, Gwatemali i Hondurasu. Samice osiągają długość 6 cm, a samce 4 cm. W płetwie grzbietowej mają 9 do 10 promieni, (w odróżnieniu - zmienniaki wielobarwne - długość 7 cm, samce nieco mniejsze, w płetwie grzbietowej 11 do 13
promieni). W płetwie ogonowej brak mieczowatego wyrostka, czasem minimalnie zaznaczony. Podstawowa barwa ciała szaro-oliwkowa, jasna lub ciemna, z czarnymi plamkami na ciele, najczęściej w postaci dwóch plamek u nasady ogona. Płetwy są bezbarwne. Spotyka się w przyrodzie również osobniki czarne i czerwone, które dały początek różnym krzyżówkom i odmianom barwnym mieczyków. Zmienniaki plamiste są rybami jajożyworodnymi. Samiczki po osiągnięciu dojrzałości płciowej rodzą mniej więcej w odstępach od 4 do 5 tygodni po kilkadziesiąt młodych. Aby uniknąć skarłowacenia narybku powinien on być żywiony planktonem, przynajmniej w okresie pierwszych miesięcy. W hodowli akwariowej najlepiej czują się w wodzie średnio twardej, pH
7 i w temperaturze 24-26°C. Na podstawie literatury oraz z autopsji możemy dziś wyliczyć ponad 30 odmian barwnych zmienniaka plamistego. Wśród jednorodnych pod względem dominującego ubarwienia możemy wyróżnić czerwone, czarne, żółte o różnych odcieniach, albinotyczne (biało-różowe z czerwonymi oczami), szaro-oliwkowe. Zazwyczaj w hodowlach spotyka się różnorodne mieszańce, posiadające więcej barw i plam oraz kolorowe płetwy.Prezentowana na zdjęciu odmiana powstała ze skrzyżowania żółto-czerwonych, czarnonakrapianych zmienników z żółtymi, posiadającymi czerwone plamy w okolicy płetwy grzbietowej i ogonowej. Genotyp egzemplarzy wyjściowych nie był dokładnie rozpoznany. W efekcie uzyskano odmianę z dominującą koralową czerwienią tułowia i promieni płetw, złotą barwą pyszczka i podbrzusza, perłową gałką oczu i z czarnymi plamkami, silnie skupionymi u nasady płetwy ogonowej. Najprawdopodobniej ta ostatnia cecha zadecydowała, że odmiana stała się niekorzystna: znaczne nagromadzenie melaniny spowodowało schorzenia nowotworowe. U poszczególnych egzemplarzy ryb w różnym okresie życia powstawały nawarstwienia tkanki ciała w ogonie, a w następstwie zniekształcenia. Ryby chowały się w miejscach mało widocznych, traciły część płetwy i ciała tak, że nie pozostawało nic innego jak tylko je usunąć. Może uda się uniknąć tego przykrego zjawiska w innych krzyżówkach?
