Wioślarki (Cladocera) jako karma dla ryb akwariowych

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 1/81)

Antoni P. Tabacki

    Wioślarki, zwane także dafniami(*), są planktonowymi skorupiakami należącymi wraz z owadami, wijami i pajęczakami do typu stawonogów. Ich ciało pokryte jest na ogół dwu-klapową skorupką. Czułki pierwszej pary są silnie rozwinięte tylko u rodzaju Bosmina, pozostałe rodzaje mają mocną drugą parę czułków, pełniących funkcję organu lokomocyjnego. Odnóża tułowiowe (4-6 para) służą do pobierania pokarmu, tworząc u większości gatunków aparat filtrujący. Tylko u nielicznych gatunków, prowadzących drapieżny tryb życia, odnóża te są typu chwytnego.
    Kształt ciała wioślarek zmienia się w ciągu roku. Jest to uzależnione od rozwoju zwanego cyklomorfozą. Polega ona na przemianie pokoleń - na następowaniu po sobie partogenetycznych pokoleń samych samic oraz pokoleń, w których występują samice i samce - a wyrażającej się również w zmianie kształtu ciała. Z jaj zimowych, tak zwanych jaj efipialnych, zdolnych przetrwać okres suszy i mrozu, wylęgają się bez wyjątku samice. One z kolei składają jaja do specjalnej komory lęgowej położonej w grzbietowej części ciała pod skorupką. Jaja te rozwijają się bez uprzedniego zapłodnienia, czyli partogenetycznie. W wysokiej temperaturze ich rozwój przebiega bardzo szybko. Młode wioślarki przebywają pewien czas w komorze lęgowej na grzbiecie matki. Samica liniejąc uwalnia swoje potomstwo, a w nowej skorupce składa kolejną porcję jaj. Dorosła, dobrze rozwinięta, samica składa jednorazowo od 50 do 100 jaj. Osobniki młodociane, też samice, już po kilku dniach zdolne są również do partogenetycznego rozrodu. Obliczono, że w ciepłej porze roku, w dogodnych warunkach, z jednej wioślarki może rozwinąć się około 30 milionów osobników. Masowy rozwój wioślarek prowadzi w końcu do deficytu pokarmowego w zbiorniku i szybkiego spadku liczebnego całej populacji. Zjawisko to zachodzi także w przypadku wysychania zbiornika. Wtedy w populacji wioślarek pojawiają się samce. Zapładniają one aktualne pokolenie samic. Zapłodnione samice składają jeszcze raz jaja, tak zwane jaja efipialne, trwałe. Różnią się one od jaj składanych przez dzieworodne samice wieloma cechami fizjologicznymi. Ich nazwa pochodzi od ephippium - skorupki, która je otacza. W tej postaci wioślarki przenoszone są do innych zbiorników np. na piórach ptaków.
    Wioślarki są ważnym składnikiem pokarmowym ryb, dlatego akwaryści poświęcają im wiele uwagi. Prowadzone są badania nad ich biologią, hodowlą, a także wartościami odżywczymi dla ryb. Ciało ich zbudowane jest z substancji organicznych i nieorganicznych, niezbędnych w pokarmie wielu zwierząt. Procentowy udział tych substancji: węglowodanów, białek, tłuszczów i soli mineralnych, występujących w ciele wioślarek w porównaniu z rurecznikami i larwami muchówek przedstawia poniższa tabela (wg Manna i Schaperclausa, cyt. Za Hornem).

    Pod względem zawartości tłuszczu i białek wioślarki ustępują rurecznikom i larwom muchówek. Są jednak nieco bogatsze w sole mineralne. Tego rodzaju zestawienia wartości odżywczych różnych składników pokarmowych przekonują o konieczności karmienia ryb różnorodnym pokarmem.
    W naturalnych, silnie nawożonych zbiornikach, wioślarki rozwijają się masowo na ogół w ciepłej porze roku. Połowu dokonuje się przy pomocy siatki planktonowej, najlepiej o średnicy około 30 cm, wykonanej z gazy młynarskiej lub innej gęstej tkaniny. W bardzo ciepłe dni najwłaściwszą porą połowu jest wieczór lub ranek. Naczynie służące do transportu planktonu powinno mieć stosunkowo szeroką szyjkę i nie powinno być napełniane do samego szczytu, chodzi bowiem o niedopuszczenie do powstania deficytu tlenowego w czasie transportu. Zbyt mocne odcedzenie zwierząt w czasie połowu też może być przyczyną wyraźnego skrócenia ich żywotności. Plankton zwierzęcy, poprawnie złowiony i transportowany, można w dobrym stanie utrzymać przy życiu przez kilka dni. Przetrzymywać go należy w szerokich naczyniach napełnionych odstaną wodą wodociągową.
    Wioślarki można też hodować i to nawet w dużych ilościach. Do tego celu wykorzystuje się beczki, wanny i cementowe rury studzienne, wkopane w ziemię i odpowiednio uszczelnione. Zakładając hodowlę najpierw należy przygotować pożywkę. Wg Sterby pożywkę może stanowić dobrze przefermentowany (!) nawóz bydlęcy użyty w proporcji - garść nawozu na 50 litrów wody (drożdże koniecznie rozpuścić). Do tak przygotowanej pożywki można wpuścić "zaczyn" hodowlany wioślarek. Najlepsze efekty daje hodowla dużych form z rodzaju Daphnia. W miarę rozwoju hodowli pożywka będzie się stawała coraz bardziej klarowna. To znak, że wyczerpują się zapasy pokarmowe. Wówczas należy znowu dodać rozpuszczonych drożdży w wyżej opisanej proporcji. Doświadczenie uczy jednak, że nadmiar drożdży prowadzi bardzo szybko do obumarcia całej hodowli. Jocher podaje mniej ryzykowny przepis hodowli wioślarek, w oparciu o pożywkę z nawozu ptasiego. Jeden litr nawozu ptasiego należy rozpuścić w 10 litrach wody. Otrzymany roztwór trzeba mieszać od czasu do czasu i po 24 godzinach można go już użyć do karmienia wioślarek. Pół litra tego roztworu będzie dzienną dawką dla wioślarek hodowanych w beczce. W przypadku masowego rozwoju hodowli można bez szkody dla zwierząt zwiększyć dawkę. Jocher proponuje także stosowanie pożywek sporządzony w analogiczny sposób z odchodów królików, czy bydła, z krwi bydlęcej, mączki rybnej i mięsnej. Jeżeli zbiornik hodowlany będzie zabezpieczony przed mrozem, hodowla może się rozwijać bez ograniczeń także w okresie zimowym. W tym celu najlepiej zbiornik zadołować i nakryć oszkloną nadstawką. Na noc, w okresie silnych mrozów, trzeba go dodatkowo nakrywać np. matą. Pamiętać należy, że wioślarki do normalnego rozwoju wymagają dostępu światła słonecznego.
    Ten sposób uzyskiwania karmy dla ryb jest godny polecenia. Dostarcza bowiem pożywienia zupełnie wolnego od pasożytów i innych czynników chorobowych. Żywiąc ryby specjalnie hodowanymi wioślarkami unikamy także zawlekania do akwarium hydr, wypławków, ślimaków, mszywiołów i innych nieproszonych gości.

(*). Liczba poznanych dotąd na świecie gatunków wioślarek wynosi około 370. w Europie stwierdzono ponad 100 gatunków, a w Polsce 93 (patrz: Prószyńska M.: Wioślarki - Cladocera, Katalog fauny Polski, cz. XII z. 2, PWN, Warszawa 1978). Jednym z rodzajów wioślarek są rozwielitki - Daphnia. Ich łacińską nazwę, w spolszczonej formie, niesłusznie rozciąga się na przedstawicieli całego rzędu.(Red.).

LITERATURA

1. Horn H.: Kleine Futterkunde fur den Aquarienfreund, Urania Verlag, Leipzig-Jena Berlin 1965, s. 152.
2. Jocher V.: Futter fur Vivarientiere, Kosmos Verlag, Stuttgart 1970, s.69.
3. Sterba C.: Aquarienkunde, t. I, Urania Verlag, Leipzig-Jena-Berlin 1966, s.377.

"Akwarium" 1/81

strona główna