Widłonogi jako pokarm dla ryb akwariowych

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 3-4/81)

Antoni P. Tabacki

    Pojęciem oczlik (cyclops) określa się ogólnie dużą grupę skorupiaków planktonowych należących do rzędu widłonogów (copepoda). W zooplanktonie zbiorników śródlądowych spotyka się przedstawicieli trzech rzędów - Calanoida, Cyclopoida i Harpacticoida (rys. 1.). Ogólne wiadomości na temat budowy morfologicznej i rozwoju widłonogów przedstawiono już na łamach "Akwarium" (Olszewski, 1977). Głównym celem niniejszego opracowania jest porównanie widłonogów i wioślarek pod względem wartości pokarmowych dla ryb akwariowych.
    Podstawowe wymagania dobrego pokarmu używanego przez akwarystów do karmienia ryb są następujące: możliwość dokonywania obfitych połowów, zróżnicowane rozmiary zwierząt pokarmowych, czystość fizyczna i biologiczna, zdolność przeżywania przez dłuższy czas po złowieniu, możliwość hodowli na skalę przemysłową, kaloryczność i inne. Poniżej przedstawiono niektóre z tych wymagań w odniesieniu do widłonogów.

Obfitość połowów
    Widłonogi występują niemal we wszystkich typach wód, nawet w wodach podziemnych. Jednak najliczniejsze populacje tworzą w dużych stawach i jeziorach, głównie w strefie pelagicznej, tzn. w strefie otwartej wody. Akwaryści łowią plankton na ogół w strefie litoralnej - przybrzeżnej, poławiając głównie te formy, które nigdy nie tworzą "zakwitu". Poza tym połowy z litoralu są wielogatunkowe, podczas gdy w pelagialu jeden lub najwyżej kilka gatunków tworzą jednorodną masę całego zooplanktonu. W litoralu żyją przeważnie drobne oczliki, natomiast w pelagialu poza nielicznymi dużymi oczlikami masowo rozwijają się widłonogi z podrzędu Calanoida (rys. 1b).
    Większą obfitością cechują się więc połowy ze strefy pelagicznej. To samo odnosi się także do wioślarek. W głębokich zbiornikach na obfitość połowów planktonu skorupiakowego, a więc i widłonogów, ma także wpływ pora dnia, w której połów jest dokonywany. W badaniach nad pionowymi wędrówkami zooplanktonu wykazano, że wioślarki i dojrzałe widłonogi opadają do głębszych warstw wody w ciągu dnia, natomiast nocą wędrują ku górze (Szlauer, 1960). Jest to uzależnione od warunków świetlnych, oddechowych i indywidualnych cech poszczególnych gatunków. Zjawisko to zostało również dostrzeżone przez doświadczonych akwarystów, którzy poławiają zooplankton na ogół po zachodzie słońca, kiedy zwierzęta planktonowe zaczynają wędrówkę ku górze.
    Na obfitość połowów wpływa także długość życia i szybkość rozrodu poszczególnych gatunków dominujących w zooplanktonie. Pod tym względem widłonogi wykazują pewną wyższość nad wioślarkami. Są bowiem uważane za długowieczne, gdyż ich długość życia waha się od kilku miesięcy do kilkunastu miesięcy. I tak: Diaptomus vulgaris żyje 10-13 miesięcy, Megacyclops viridis i Macrocyclops sp. od 8 do 14 miesięcy, a mały Eucyclops serrulatus około 6 miesięcy. Liczba jaj składanych przez widłonogi jest stosunkowo duża i daleko wyższa od liczby jaj składanych przez wioślarki. Poza tym rozwój embrionalny oczlików jest w temperaturze 22 stopni C trwa 54 godziny i wydłuża się nieco przy spadku ciepłoty oczlików i o trwałości zasiedlenia zbiornika, co z kolei wiąże się z możliwościami eksploatacyjnymi w ciągu roku.

Rozmiary widłonogów
    Na ogół uważa się, że plankton widłonogowy jest drobny. Odnosi się to głównie do połowów z litoralu, gdzie żyją przeważnie gatunki, których całkowita długość ciała waha się od 0,9 do 1,5 mm. W pelagialu natomiast dominują formy duże o długości ciała w granicach 3 mm. Jako przykład mogą posłużyć rozmiary ciała najpospolitszych rodzajów widłonogów występujących masowo w strefie otwartej wody: Eurytemora - 2,2 mm; Heterocope - 3 mm; Diaptomus - 3 mm; Eudioptomus - 2,5 mm; Acanthodiaptomus - 3 mm; Cyclops - 2 mm; Mesocyclops - 1,3 mm, Thermocyclops - 0,9 mm. W skład planktonu widłowego wchodzą poza dorosłymi zwierzętami także jaja, pływiki (nauplius) oraz kopepodity. Formy larwalne widłonogów mają mikroskopijne rozmiary i dają się oddzielić od form dorosłych przy pomocy sit dyferencyjnych. Technika rozdziału zooplanktonu na frakcie w zależności od rozmiarów zwierząt opisywane jest w wielu podręcznikach akwarystyki (np., lilin, 1977). Trzeba jednak wyraźnie podkreślić, że liczba zbiorników, w których części roku jest niezbyt duża. W wielu regionach poszukiwania takich zbiorników przynoszą pozytywne efekty.

Czystość fizyczna i biologiczna
    W próbkach zooplanktonu spotkać można oprócz pożądanych skorupiaków i wrotków także glony i zwierzęta niepożądane jak: hydry, wypławki, pijawki, mszywioły, splewki i inne. Znanych jest szereg metod oczyszczania zooplanktonu z niepożądanych jego składników. W literaturze akwarystycznej nie uwzględnia się jednak tzw. czystości biologicznej poszczególnych zwierząt planktonowych. Widłonogi są doskonałym przykładem, na którym można wykazać, iż problem ten zasługuje na szersze opracowanie. Oczliki są bowiem biologicznie związane z innymi organizmami, nieraz bardzo szkodliwymi dla ryb akwariowych. Mają one zdolność przenoszenia pasożytów. Są pośrednimi żywicielami stadiów larwalnych wielu gatunków tasiemców. U widłonogów z rodzaju Diaptomus i Cyclops można często spotkać larwy tasiemca Hymenolepsis Idnceolata, który jako forma dojrzała żyje w organizmach ptaków wodnych. Tsiemiec - bruzgłowiec szeroki (Diphyllobotrium latum) osiąga dojrzałość w przewodzie pokarmowym człowieka, ale ma dwóch żywicieli pośrednich wśród zwierząt wodnych. W widłonogach żyje jego larwa zwana procerkoidem, a w rybach dalsze stadium larwalne o nazwie plerocerkoid. W krajach tropikalnych widłonogi atakowane są nie tylko przez tasiemce ale także przez nicienie.
    Poza tym widłonogi mają wiele swoich pasożytów, głównie pierwotniaków. I tak: jaja bywają atakowane przez Astria nobilis, w płynach ciała występuje Calimatrix agilis, w ciałach tłuszczowych żeruje Telochania acuta, a w workach jajowych grzyb pasożytniczy Aphanomyces ovidestruens. Często spotyka się w ciele widłonogów wiele pasożytniczych pierwotniaków z grupy zarodziów (sporoza) jak np. liczne gatunki z rodzaju Plistophora. U bardzo pospolitych oczlików z rodzaju Macrocyclops i Eucyclops stwierdzono także występowanie hurmaczków - Gregarina (Kiefer, 1960).

Wartość pokarmowa
    W piśmiennictwie naukowym mało jest danych na temat wartości pokarmowej poszczególnych gatunków widłonogów. Wiadomo natomiast, że w naturalnych warunkach oczliki stanowią podstawowy składnik pokarmowy wielu gatunków ryb. Według badań Levandera (1906, cyt. Za Pestą 1928) Eudiaptomus gracilis jest głównym pożywieniem okonia (Perca fluviatilis), jeżeli oba te gatunki występują w jednym zbiorniku. Z uwagi na znaczne umięśnienie widłonogów, dużą zawartość tłuszczu i wielką liczbę składanych jaj widłonogi wydają się być bardziej kalorycznym pokarmem dla ryb akwariowych niż wioślarki.
    Poza wyżej wymienionymi wadami widłonogów należy jeszcze dodać, że nie dają się one hodować na większą skalę podobnie jak wioślarki. Wszystkie poważne podręczniki akwarystyki zwracają także uwagę na fakultatywnie drapieżny charakter odżywiania się widłonogów (np. Sterba, 1966). W zasadzie większość oczlików odżywia się pokarmem roślinnym i zwierzęcym. Jednak w pewnym okresie życia wiele gatunków prowadzi drapieżny tryb życia, przynajmniej fakultatywnie, napadając na drobne organizmy zwierzęce. U niektórych gatunków okres drapieżnego odżywiania się przypada tylko na stadia larwalne, u innych natomiast utrzymuje się nawet w stadium dojrzałym. Drapieżnictwo widłonogów nie polega na zjadaniu całych zwierząt lecz jedynie na nadgryzaniu ciała ofiar. Karmiąc więc narybek oczlikami można się liczyć z poważnymi ubytkami w hodowli. Z tego względu Sterba (1966) przestrzega, by karmić zawsze niewielkimi porcjami tak, aby cały pokarm został natychmiast zjedzony. Oczliki nie zjedzone zaczynają bowiem zerować w akwarium osiągając w poszukiwaniu pokarmu na ściankach zbiornika, na roślinach i na rybach.
    Z powyższego nie wynika zupełna negacja widłonogów jako karmy dla ryb akwariowych. Przez odpowiednie skarmianie małymi dawkami, a postaci zamrożonej można uniknąć wszystkich konsekwencji wynikających z wad tej karmy, nie tracąc nic z jej wartości.

Piśmiennictwo

"Akwarium" 3-4/81

strona główna