|
Szyszki olszy i mech torfowiec
(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopisma "Akwarium" nr 3/88)
Apoloniusz Rymkiewicz
W Polsce występują trzy gatunki Alnus (olcha, olsza).
Alnus viridis (olsza zielona) jest krzewem do 3 m wysokości. Ma liście jajowate lub eliptyczne, na końcach zaostrzone, natomiast u nasady zaokrąglone lub szeroko-klinowate. Liście są długości 2-8 cm, posiadają 5-10 par nerwów, na brzegach nierówno piłkowane, barwy jasnozielonej. Szyszeczki owocowe zebrane są po 3-5 sztuk w gronach. Kwitnie w maju i czerwcu. Rośnie w wyższych partiach górskich.
Alnus incana (olsza szara) jest drzewem do 20 m wysokości o korze jasnoszarej. Liście są kształtu szeroko-jajowatego na końcach zaostrzone, barwy ciemnoszarozielonej od strony górnej i białoszarawe od spodu. Długość liści 4-10 cm. Szyszeczki owocowe po 4-8 szt. w gronach na bardzo krótkich szypułkach. Kwitnie w marcu i kwietniu. Występuje przy brzegach rzek oraz na mokrych łąkach.
Alnus glutinosa (olsza czarna) jest drzewem do 25 m wysokości, o korze barwy czarnobrunatnej. Liście długości 4-10 cm mają kształt jajowato-okrągły, na szczycie są zaokrąglone lub wcięte. Posiadają brzegi podwójnie ząbkowane, ciemnozielone i błyszczące od góry, pod spodem matowe. Szyszeczki po 3-5 szt. osadzone na wyraźnych szypułkach. Kwitnie w marcu i kwietniu. Bardzo pospolita na brzegach rzek, bagnach i terenach podmokłych.
W akwarystyce stosuje się szyszki olszy czarnej. Gatunek ten najprościej można rozpoznać po liściach, które na końcach są tępe lub wcięte (pozostałe gatunki mają zaostrzone) i po szyszkach (3-5 sztuk) które są osadzone na wyraźnych ogonkach.
W szyszkach stwierdzono obecność 14-16% taniny, kwas galusowy, barwniki czerwone, kwasy organiczne, substancje o charakterze żywicowym. W medycynie ludowej napar z szyszek był stosowany jako środek dezynfekujący i ściągający przy zaburzeniach żołądkowo-jelitowych.
Szyszki olszy czarnej stosuje się w akwarystyce głównie ze względu na obecność garbników. Suche szyszki zrywa się późną jesienią lub w zimie. Mogą być przechowywane w suchym i przewiewnym miejscu przez trzy lata. Używane są głównie w akwarium tarliskowym. Powodują lekkie zakwaszenie wody i jej dezynfekcję. Występujące w nich garbniki ze względu na swoje właściwości chemiczne mają zdolność wiązania białka, które stanowi dobrą pożywkę dla rozwoju mikroorganizmów.
Ilość dodawanych szyszek zależy od wielkości zbiornika i właściwości chemicznych wody.
Szyszki, po opłukaniu w bieżącej wodzie, wrzuca się bezpośrednio do zbiornika, gdzie następuje stopniowa ekstrakcja związków. Woda ulega lekkiemu zakwaszeniu i przybiera barwę słomkową.
Stosuje się także ekstrakty zimną i gorącą wodą. W pierwszym przypadku do szklanki dodaje się 5-8 szyszek i zalewa letnią wodą destylowaną (150 ml) i pozostawia na kilka dni w temperaturze pokojowej. Następnie ekstrakt filtruje się przez watę lub bibułkę i wlewa do akwarium.
W drugim wypadku szyszki zalewa się gorącą wodą destylowaną i naczynie (szklane lub emaliowane) przykrywa się. Następnie podgrzewa się (najlepiej na płytce azbestowej tub w drugim naczyniu z gorącą wodą) przez 15 minut, nie dopuszczając do wrzenia. Tak otrzymany ekstrakt ma barwę "mocnej esencji herbacianej", słaby, specyficzny zapach i odczyn kwaśny (pH = 3-3,5). Po przefiltrowaniu ekstrakt wlewa się do zbiornika tarliskowego.
Drugą rośliną a raczej roślinami używanymi w akwarystyce są mchy torfowce (Sphagnum) z których produkuje się preparat pod nazwą "Torumin". Szeroko stosowany w akwariach tarliskowych, szczególnie w przypadku ryb tropikalnych, "trudnych" do rozmnożenia. W niektórych wypadkach uważa się, że wyciąg z torfowca jest jednym z podstawowych czynników (oprócz właściwości chemicznych i fizycznych wody) umożliwiających otrzymanie narybku.
Torfowce należą do grupy roślin zarodnikowych (Bryales) zaliczanych do typu mszaków (Bryophyta).
Są to niewielkie rośliny, mające kilkanaście centymetrów wysokości. Torfowce nie posiadają korzeni ani chwytników. Rosną zwykle w gęstych darniach lub kępach. Dolne części rośliny w miarę upływu czasu obumierają, tworząc torf. Mają łodyżki silnie rozgałęzione. Rozgałęzienia te w dolnej części są rzadkie, natomiast na szczycie tak gęste, że tworzą rodzaj główki. Na łodyżkach występują liczne, bardzo drobne listki, w których znajdują się komórki chłonące i gromadzące wodę. Dzięki temu rośliny te zawsze są "wilgotne". Torfowce rosną w Polsce na torfowiskach wysokich i przejściowych, a także mogą występować w zbiorowiskach leśnych i łąkowych, w miejscach niżej położonych, gdzie jest większa wilgotność gleby.
Są łatwe do rozróżnienia ze względu na intensywne, zielone zabarwienie. Występują w postaci charakterystycznych "poduszek" lub dużych kęp posiadając typowe dla nich "główki".
Torfowców używa się także dając świeże rośliny do filtra w celu zmniejszenia twardości węglanowej i zakwaszenia wody. Jednak podstawowe znaczenie ma torfowiec przy tarle i rozwoju zarodków ryb tropikalnych. Do tych celów można używać wodne ekstrakty sporządzone ze świeżych i zielonych roślin lub ekstrakty zagęszczone. W pierwszym wypadku rośliny zalewa się wodą destylowaną i pozostawia na okres 2-3 tygodni. Następnie wodny ekstrakt dodaje się do wody w akwarium tarliskowym. Można także dodać torfowca bezpośrednio do wody w akwarium tarliskowym. Ekstrakt zagęszczony posiada takie same właściwości jak preparat "Torumin", który jest zagęszczonym ekstraktem z mchu, buforowanym na pH = 6,2 z dodatkiem chelatonu III (wersenian dwusodowy). Można go uzyskać samodzielnie poprzez ogrzewanie torfowca w wodzie destylowanej, następnie do ekstraktu należy dodać fosforanu sodowego (Na3PO4) żeby uzyskać w ekstrakcie pH 6. Po przefiltrowaniu i ochłodzeniu dodajemy jeszcze rozcieńczony fosforan sodowy, doprowadzając ekstrakt do pH 6,2.
Otrzymany tak preparat należy używać z dużą ostrożnością, gdyż posiada silne działanie. Ilość dodawanego ekstraktu zależy od indywidualnej tolerancji poszczególnych gatunków. W przypadku
Hemigrammus erythrozonus dodaje się 1 ml na litr wody. Według Franka (1984) przy rozwoju zarodków
neona Innesa należy dodawać 1 kroplę na 1 I wody, przy neonie czerwonym 3-4 krople na 1 litr.
Działanie ekstraktu na rozwój ikry jest także ściśle związane z odpowiednimi właściwościami fizykochemicznymi wody, które muszą być zachowane dla poszczególnych gatunków ryb. Wyciąg ten należy stosować przyjmując zasadę "lepiej mniej niż więcej", gdyż przedawkowanie może prowadzić do zabicia zarodków.
Recenzował: dr Ryszard Kamiński
"Akwarium" 3/88
|
