Pielęgnica zebra  Cichlasoma nigrofasciatum (Günther, 1869)

(Przedruk elektroniczny za zgodą PZA z czasopism "Akwarium" nr. 1/88, 2/90)

Synonimy: Heros nigrofasciatum, Astronotus nigrofasciatum

Ryszard Kochański

      Ryba ta należy do rodziny pielęgnicowatych (Cichlidae). Zamieszkuje gromadnie ciepłe wody Ameryki Środkowej. W akwariach osiąga ok. 10 cm długości, samica, zwykle mniejsza, dorasta do 8 cm. Samiec ma znacznie wydłużone i zaostrzone płetwy grzbietową i odbytową, samiczka natomiast krótsze i lekko zaokrąglone. Ubarwienie zwykle białawo-szare, z siedmioma czarnymi, nieregularnymi, pionowymi pasami. Pielęgnice zebry wymagają dość dużych akwariów z wieloma kryjówkami, które konstruujemy z odpowiednio ułożonych kamieni lub specjalnych grot. Rośliny w akwarium muszą być silnie przymocowane do podłoża za pomocą kamieni, lub zasadzone w doniczkach, gdyż ryby te przed tarłem lubią je wyrywać i niszczyć. Na dnie akwarium umieszczamy grubą warstwę żwiru oraz gładkie, dobrze umyte kamienie, które posłużą do złożenia ikry. Woda w zbiorniku powinna być krystalicznie czysta, o twardości 10-12°n, pH - 7 i temperatura 24-28°C. Najchętniej przyjmowany jest pokarm zwierzęcy (dość dużych rozmiarów plankton, rureczniki, larwy komarów, doniczkowce). Pielęgnice zebry nie gardzą też pokarmami pochodzenia roślinnego, a nawet suszonym planktonem, choć zjadają go mniej chętnie. Podany do akwarium pokarm jest pobierany w charakterystyczny dla tego gatunku sposób. Po spostrzeżeniu pożywienia ryby pobierają go bardzo gwałtownie, poruszając się szybkimi skokami. Jeśli pokarm żywy jest zbyt duży do połknięcia, zabijają zdobycz i dopiero gdy opadnie na dno zbiornika, rozszarpują go i pożerają.
      Niezwykle ciekawe jest rozmnażanie tych ryb. Odbywa się ono zwykle w osobnym, podobnie urządzonym akwarium, lub w zbiorniku, w którym dotychczas przebywały: należy jednak wtedy usunąć wszelkie inne ryby, gdyż groziłoby im silne poturbowanie, a nawet zabicie.
      Przed zbliżającym się tarłem "zebry" znacznie zmieniają ubarwienie, przy czym cechuje je wtedy zwiększona agresywność. W okresie godowym samiec ma znacznie ściemnioną skórę aż do zaniku czarnych pasów, widoczne też jest nastroszenie płetw oraz czarne zabarwienie pyska.
      U samiczki można zaobserwować pomarańczowe zabarwienie brzucha, lśniący niebieski pas, pokrywający obrzeża płetwy grzbietowej i odbytowej, oraz, podobnie jak u samca, czarne zabarwienie pyska. Oczywiście brzuch samicy jest wtedy znacznie powiększony.
      Temperatura wody w akwarium tarliskowym powinna wynosić od 28 do 30°C, natomiast odczyn i twardość pozostawiamy bez zmian. W tak przygotowanym zbiorniku samica zaczyna budowę gniazda, rozkopując żwir pyskiem, przenosząc niepotrzebne kamyki w inne miejsce oraz usuwając z pobliża gniazda rośliny, po czym dokładnie czyści kamień, znajdujący się tuż przy gnieździe. Po długotrwałych zalotach i "tańcach godowych" zwabia samiczkę, która na uprzednio wyczyszczonym kamieniu składa ok. 100-200 ziarenek ikry. Ikrą opiekuje się troskliwie samica, wachlując nad nią płetwami.
      Młode rybki wylęgają się zwykle po 3-4 dniach i natychmiast przenoszone w pysku samicy do gniazda w podłożu. Po upływie 4-6 dni młode pielęgnice zaczynają pływać. Potomstwem może opiekować się zarówno samiczka jak i samiec. Z reguły jeszcze przed wylęgnięciem się młodych samiec jest atakowany przez samicę a gdy młode rybki zaczynają wykonywać pierwsze ruchy, samica stara się odpędzić samca. Można w tym okresie usunąć samca ze zbiornika, by uniknąć walki do prawa o opiekę nad potomstwem. Udało mi się zaobserwować że opiekę nad gniazdem może też przejąć samiec. Po którymś kolejnym tarle i wykluciu młodych samiczka została wypędzona z gniazda przez samca, który wykazywał tak dużą agresywność wobec niej, że byłem zmuszony usunąć ją do innego zbiornika. W tej sytuacji samiec opiekował się potomstwem z takim samym skutkiem, jak to czyniła samica. Po trzech - czterech tygodniach ryby dorosłe przestają interesować się potomstwem i należy je odizolować od młodych. Narybek karmimy początkowo pierwotniakami, a następnie drobnym planktonem z dodatkiem pokarmów witaminizowanych, na przykład "Mikrovit".
      Narybek odpowiednio karmiony rośnie dość szybko, lecz bardzo nierównomiernie. Dlatego też, okazy szybciej rosnące mogą zjadać rybki mniejsze, stąd wskazana jest selekcja według wzrostu. Nie polecam z młodymi pozostawiać obojga rodziców, ponieważ w małej przestrzeni często dochodzi między nimi do walk o opiekę nad potomstwem a strona słabsza nie ma gdzie uciekać.
      Na zakończenie pragnąłbym ostrzec przed hodowaniem pielęgnicy zebry razem z innymi gatunkami pielęgnicowatych, gdyż jest to ryba bardzo agresywna (szczególnie podczas tarła); potrafi rozgromić przeciwników o wiele większych od siebie.
      O agresywności tych ryb miałem okazję przekonać się sam, gdy w ich okresie godowym próbowałem wyjąć z akwarium i wyczyścić filtr. Samiec wówczas ostro atakował moją rękę. W okresie opieki ryb nad potomstwem nie należy przeprowadzać żadnych prac w akwarium, ponieważ wywołuje to u nich stany stresowe.

Recenzował: dr Alfred Borkowski

"Akwarium" 1/88

Tomasz Nowogrodzki

Fot. J. Koralewski

      Pielęgnica zebra (...) pochodzi z Gwatemali, z jezior Amatitalan i Atilan. Można ją spotkać również w Hondurasie, Kostaryce, Panamie, Nikaragui. Dorasta do 10 cm, a nawet więcej. Ciało jej jest jasnoszare, z ośmioma czarnymi pręgami. W momentach szczytowego podniecenia samce są prawie czarne. Dymorfizm płciowy wyraźnie zaznaczony. Samce są większe od samic i mają wydłużone płetwy: grzbietową i odbytową. Samica ma brzuch metalicznie czerwony. U dorosłych samców z wiekiem tworzy się garb tłuszczowy. Jest to ryba agresywna, lecz można je trzymać razem z innymi pielęgnicami np. Herotilapia multispinosa,Cichlasoma meeki. Akwarium dla niej powinno być średniej wielkości, dno pokryte żwirem, z licznymi kryjówkami z kamieni. Sadzimy też rośliny, lecz muszą to być gatunki o twardych liściach i dobrze ukorzeniające się, ponieważ pielęgnice te z upodobaniem je wykopują i obgryzają. Temperatura wody powinna wynosić 22-25°C, do tarła 25-27°C. Twardość 10-20°n, pH około 7.
      Pielęgnice zebry przyjmują wszelkie pokarmy. Chętnie jedzą mięso i rośliny (można im podawać wgłębkę wodną).
      Pielęgnica zebra jest rybą litofilną (W odniesieniu do ryb termin ten oznacza gatunki przystosowane do rozrodu na dnie piaszczysto-żwirowym lub kamienisto-żwirowym). Ikrę składa najchętniej w grotach z kamieni lub w doniczkach. Kiedy ryby zaczną wykazywać chęć do tarła, należy je przenieść do innego zbiornika. Okres ten można rozpoznać po godowym ubarwieniu ryb, powiększonej partii brzusznej samicy, agresywnym zachowaniu wobec innych mieszkańców akwarium oraz po krótkim pokładełku, które u samicy jest zakończone tępo, a u samca jest ono zaostrzone. Akwarium tarliskowe powinno być ustawione w spokojnym miejscu, ponieważ ryby te są dosyć płochliwe i nawet lekkie uderzenie w zbiornik może wywołać ich paniczną ucieczkę. Urządzamy je jak zwykłe akwarium hodowlane, z tym że niekonieczne jest sadzenie roślin, ponieważ ryby z pewnością je wyrwą. Po zapoznaniu się z nowym otoczeniem ryby starannie czyszczą grotę lub kamień. Zabiegi takie trwają przeważnie 2-3 dni. Po ich ukończeniu para przystępuje do tarła. Następuje ono zwykle wieczorem, choć nie jest to regułą. Jego przebieg jest bardzo interesujący. Samiec w ubarwieniu godowym, z szeroko rozwartymi pokrywami skrzelowymi i napiętymi płetwami zbliża się do samicy. Samica również pięknie ubarwiona wpływa do jaskini, odwraca się do góry brzuchem i składa na stropie groty kilka ziaren ikry. W tym czasie samiec czeka przed wejściem. Po wypłynięciu samicy z jaskini jej miejsce zajmuje partner, który także odwraca się brzuchem do góry i zapładnia jajeczka. Cały ten proces powtarza się aż do wyczerpania zapasu ikry u samicy. Trwa to około 3 godzin. Podczas tarła samica składa od 100 do 200 jaj. Później samica prawie wcale nie opuszcza groty ciągle wachlując płetwami, co zapewnia ikrze dobre natlenienie i zapobiega osiadaniu zanieczyszczeń. Samiec najczęściej pływa w pobliżu jaskini i broni do niej dostępu. W tym czasie ryby są bardzo agresywne i bez namysłu atakują każdego intruza.
      Larwy wykluwają się z jaj po upływie 2-6 dni od złożenia ikry i są natychmiast przenoszone przez rodziców do dołka w piasku. Ilekroć ryby nabiorą przekonania, że ich kryjówka została odkryta, przenoszą młode w inne miejsce. Przeprowadzka wygląda bardzo ciekawie. Samiec usiłuje zwrócić uwagę obserwatora na siebie, a w tym czasie samica biorąc po kilka młodych poza kryjówkę. Początkowo larwy gmerają tylko nieporadne ogonkami, lecz później pływają już coraz lepiej. Po skończonym "spacerze" samica zbiera młode i odnosi je z powrotem do dołka. W tym czasie może dojść do nieporozumień między rodzicami o to, kto ma się opiekować młodymi. Jeżeli zdarzy się taki konflikt, to konieczne jest wtedy natychmiastowe odłowienie jednego z rodziców.
      Po 2-4 dniach od wyklucia narybek rozpoczyna poszukiwanie pokarmu, którym są początkowo pierwotniaki i wrotki, a później drobne oczliki i rozwielitki. Pięknie wygląda stado młodych pielęgnic pod eskortą rodziców. Dorosłe ryby stale opływają dookoła ruchliwą gromadkę i pilnują, aby młode rybki nie oddalały się zbytnio od stada. Jeżeli do tego dojdzie, jedno z rodziców błyskawicznie podpływa do uciekiniera i w pysku transportuje go do gromady. Z biegiem czasu rybki coraz bardziej się rozpraszają i opieka rodziców nie jest im już potrzebna. Narybek rośnie szybko i po upływie około roku osiąga dojrzałość płciową.
      Bardzo ciekawy jest fakt, iż pielęgnice zebry żyjące w zamulonych wodach Ameryki Środkowej, kontaktują się z młodymi nie tylko wzrokowo, ale także na drodze chemicznej.
      Chcę zachęcić Czytelników do bliższego zaznajomienia się z tym gatunkiem, ponieważ pielęgnica zebra jest rybą bardzo piękną i mało wymagającą.

Recenzował: dr Henryk Jakubowski

"Akwarium" 2/90

strona główna